Το πανηγύρι που ξεκίνησε από μια στρατιωτική νίκη κι έγινε μια παρένθεση χαλάρωσης και ανωνυμίας.
Το καρναβάλι της Βενετίας, μια από τις πιο διάσημες και παραδοσιακές γιορτές της Ιταλίας και του κόσμου όλου πια, έχει τις ρίζες του βαθιά στην ιστορία της πόλης. Αποτελεί συνώνυμο της αριστοκρατικής πολυτέλειας, αλλά και της μυστικοπάθειας. Της θρησκευτικής παράδοσης, αλλά και της ανάγκης για δράση (κάθε είδους) έξω από τα σφιχτά δεσμά των προκαταλήψεων και των κοινωνικών στερεοτύπων. Από τον 12ο αιώνα, οι Βενετοί άρχισαν να οργανώνουν γιορτές και εορτασμούς με μοναδικό σκοπό να ξεφύγουν από την καθημερινή ζωή και τις κοινωνικές τους δεσμεύσεις. Το καρναβάλι απέκτησε επίσημο χαρακτήρα και σύντομα έγινε διάσημο για τις εντυπωσιακές μάσκες και τις πολυτελείς στολές, που είναι και το σήμα κατατεθέν του.
Πώς ξεκίνησε, όμως, αυτή η παράδοση και πότε θεσπίστηκαν οι παράξενοι κανόνες του; Πάμε ένα μοναδικό ταξίδι πίσω στον χρόνο, σε έναν κόσμο γεμάτο από ρομαντισμό και απόκρυφες ιστορίες.
Σύμφωνα με το θρύλο
Η πρώτη καρναβαλική ατμόσφαιρα στη Βενετία συνέβη το 1162. Η Δημοκρατία της Βενετίας είχε καθιερωθεί από τότε ως σημαντικότατη θαλάσσια δύναμη, όμως η στρατιωτική της ισχύς στην ξηρά ήταν πολύ περιορισμένη. Η νίκη επί των στρατευμάτων της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, που είχαν την καθοδήγηση του πατριάρχη της Ακουλέια Ούλριχ Β’ Φον Τρέβεν, πανηγυρίστηκε ως θεόσταλτο σημάδι. Ο κόσμος βγήκε στους δρόμους και άρχισε να χορεύει. Στην πλατεία του Αγίου Μάρκου στήθηκε μεγάλο πανηγύρι με φαγοπότι, πλανόδιους μουσικούς που έπαιζαν ασταμάτητα, αλλά και συμμετοχή της εκκλησίας. Από εκείνη την περίοδο και για πολλά χρόνια εκείνη η περίοδος (μέσα Φεβρουαρίου με αρχές Μαρτίου) ήταν μια άτυπη επέτειος εορτασμού εκείνης της νίκης, που κράτησε όρθια την ανεξαρτησία της πόλης και την οικονομική της ευμάρεια.
Με τα χρόνια, οι εορτασμοί αυτοί πήραν πιο επίσημο χαρακτήρα και συνδέθηκαν με την περίοδο των Απόκρεω, η οποία θεσπίστηκε και έγινε αποδεκτή κιόλας επισήμως από την Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία. Την περίοδο της Αναγέννησης το καρναβάλι άνθισε και από τότε συγκέντρωνε πλήθη απ’ όλες τις μεγάλες πόλεις του ιταλικού βορρά. Τον 17ο αιώνα διαφημίστηκε ως το πιο διάσημο καρναβάλι του κόσμου και ήταν σύμβολο ισχύς και πλούτου της Βενετίας. Τον 18ο αιώνα έφτασε στο ζενίθ της αποδοχής του.
Σύμφωνα με τις τοπικές εκκλησιαστικές αρχές, οι καρναβαλικές εκδηλώσεις «προστατεύουν τους κατοίκους της πόλης από τωρινές και μελλοντικές αγωνίες»! Έτσι περιέγραψαν το ασφυκτικό πλαίσιο, το οποίο υπήρχε τότε ακόμη και στη διασκέδαση. Κοινώς, όλοι κατάλαβαν ότι μια περίοδος πιο χαλαρή λειτουργούσε σαν βαλβίδα αποσυμπίεσης σε όλα τα επίπεδα. Γι’ αυτό όχι μόνο η εκκλησία και η διοίκηση της πόλης επέτρεψαν τις καρναβαλικές εκδηλώσεις, αλλά και τη χρήση της μάσκας, δηλαδή της ανωνυμίας.
Σύμφωνα με το θρύλο
Η πρώτη καρναβαλική ατμόσφαιρα στη Βενετία συνέβη το 1162. Η Δημοκρατία της Βενετίας είχε καθιερωθεί από τότε ως σημαντικότατη θαλάσσια δύναμη, όμως η στρατιωτική της ισχύς στην ξηρά ήταν πολύ περιορισμένη. Η νίκη επί των στρατευμάτων της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, που είχαν την καθοδήγηση του πατριάρχη της Ακουλέια Ούλριχ Β’ Φον Τρέβεν, πανηγυρίστηκε ως θεόσταλτο σημάδι. Ο κόσμος βγήκε στους δρόμους και άρχισε να χορεύει. Στην πλατεία του Αγίου Μάρκου στήθηκε μεγάλο πανηγύρι με φαγοπότι, πλανόδιους μουσικούς που έπαιζαν ασταμάτητα, αλλά και συμμετοχή της εκκλησίας. Από εκείνη την περίοδο και για πολλά χρόνια εκείνη η περίοδος (μέσα Φεβρουαρίου με αρχές Μαρτίου) ήταν μια άτυπη επέτειος εορτασμού εκείνης της νίκης, που κράτησε όρθια την ανεξαρτησία της πόλης και την οικονομική της ευμάρεια.
Με τα χρόνια, οι εορτασμοί αυτοί πήραν πιο επίσημο χαρακτήρα και συνδέθηκαν με την περίοδο των Απόκρεω, η οποία θεσπίστηκε και έγινε αποδεκτή κιόλας επισήμως από την Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία. Την περίοδο της Αναγέννησης το καρναβάλι άνθισε και από τότε συγκέντρωνε πλήθη απ’ όλες τις μεγάλες πόλεις του ιταλικού βορρά. Τον 17ο αιώνα διαφημίστηκε ως το πιο διάσημο καρναβάλι του κόσμου και ήταν σύμβολο ισχύς και πλούτου της Βενετίας. Τον 18ο αιώνα έφτασε στο ζενίθ της αποδοχής του.
Σύμφωνα με τις τοπικές εκκλησιαστικές αρχές, οι καρναβαλικές εκδηλώσεις «προστατεύουν τους κατοίκους της πόλης από τωρινές και μελλοντικές αγωνίες»! Έτσι περιέγραψαν το ασφυκτικό πλαίσιο, το οποίο υπήρχε τότε ακόμη και στη διασκέδαση. Κοινώς, όλοι κατάλαβαν ότι μια περίοδος πιο χαλαρή λειτουργούσε σαν βαλβίδα αποσυμπίεσης σε όλα τα επίπεδα. Γι’ αυτό όχι μόνο η εκκλησία και η διοίκηση της πόλης επέτρεψαν τις καρναβαλικές εκδηλώσεις, αλλά και τη χρήση της μάσκας, δηλαδή της ανωνυμίας.
Οι μασκεράροι και οι εντυπωσιακές μάσκες
Οι μάσκες που θαυμάζουμε σήμερα, φτιαγμένες από διάφορα υλικά (από δέρμα μέχρι πορσελάνη) και διακοσμημένες περίτεχνα, δεν συμβόλιζαν απλά την πρόσκαιρη μεταμφίεση, αλλά την παντελή έλλειψη ταυτότητας. Στους δρόμους της πόλης, ειδικά τα χρόνια του 17ου αιώνα, την περίοδο του καρναβαλιού όλοι κυκλοφορούσαν με μάσκες και ο στόχος της μεταμφίεσής τους δεν ήταν απλά να φορέσουν κάτι εντυπωσιακό, αλλά να μην καταλάβει κανείς ποιοι είναι. Με αυτό τον τρόπο τους δινόταν η ευκαιρία να διασκεδάσουν, να πιούν, να φλερτάρουν, να κάνουν αστεία, να βγάλουν απωθημένα σε κοινή θέα μεν, αλλά με εξασφαλισμένη την ανωνυμία τους, μέχρι βέβαια το σημείο που οι ίδιοι επιθυμούσαν.
Όσοι κατασκεύαζαν αυτές τις μάσκες (οι μασκεράροι, mascherari στα ιταλικά) ήταν πρόσωπα που απολάμβαναν μεγάλο κύρος στην πόλη. Κι αυτό διότι εκτός από εξαιρετικοί τεχνίτες ήταν και εξαιρετικά… εχέμυθοι, σ’ αυτό βασιζόταν η πόλη. Καθώς οι ευγενείς και ειδικά οι κυρίες παράγγελναν από μήνες πριν τις μάσκες τους, οι μασκεράροι ήταν οι μόνοι στην πόλη που γνώριζαν επακριβώς ποιος κρύβεται κάτω από τις μάσκες. Βεβαίως με το πέρασμα των χρόνων ακόμα και οι μάσκες αυτές τυποποιήθηκαν κάπως. Ορισμένες συντεχνίες επαγγελματιών προτιμούσαν να φοράνε συγκεκριμένες μάσκες που «πρόδιδαν» την απασχόλησή τους. Βεβαίως υπήρχαν και διαφορές στην διακόσμηση, αφού κάποιες μάσκες που είχαν λεπτομέρειες από φύλλα χρυσού δεν θα μπορούσε να τις φοράει κάποιος από την αστική τάξη ή έμπορος, αλλά μόνο κάποιος ευγενής. Θεωρητικά δεν υπήρχε συγκεκριμένος κώδικας ενδυματολογίας, οπότε ακόμα κι ο δόγης αν ήθελε να περάσει απαρατήρητος θα μπορούσε να φορέσει απλά ρούχα και μάσκα και να ανακατευτεί με το πλήθος.
Πρέπει να διευκρινιστεί, βέβαια, ότι η μάσκα ήταν η μοναδική μορφή μεταμφίεσης που επιτρεπόταν στην πόλη. Με ειδικό διάταγμα, υπογεγραμμένο από τον δόγη, απαγορευόταν να χρησιμοποιούνται π.χ. ψεύτικες γενειάδες ή περούκες! Αυτό το ανακάτεμα των προσώπων, των επαγγελμάτων, των κοινωνικών τάξεων, ήταν το στοιχείο που κράτησε το καρναβάλι στην επιφάνεια για τόσους αιώνες. Βεβαίως η φρουρά της πόλης ήταν σε εγρήγορση, αλλά όχι για να ελέγξει την ταυτότητα των πολιτών, αλλά για προλάβει ή να καταστείλει ενέργειες που ενθαρρύνονταν από την ανωνυμία, από αθώες ζημιές μέχρι κλοπές και δολοφονίες.
Η ελευθερία, πάντως, ήταν πρωτόγνωρη στην πόλη. Εκτός από το ότι ο καθένας μπορούσε να ντυθεί όπως ήθελε, να φάει και να πιει όσο ήθελε και να χορέψει με όποιον ήθελε, μπορούσε επίσης να παίξει τυχερά παιχνίδια. Ο τζόγος ήταν αυστηρά απαγορευμένος στη Βενετία εκτός από την περίοδο του καρναβαλιού, όμως όποιος ήθελε να συμμετάσχει θα έπρεπε να βγάλει τη μάσκα του, ώστε αν έχανε και κατάφερνε να φύγει να υπήρχαν αυτόπτες μάρτυρες που θα τον ανάγκαζαν να πληρώσει το χρέος του όταν θα τελείωνε το καρναβάλι.
Όσο για… ερωτικές περιπτύξεις; Ο καθένας μπορεί να βάλει με το μυαλό του τι γινόταν εκείνη την περίοδο, αλλά υπάρχουν και… αδιάσειστα στοιχεία. Σύμφωνα με τα ληξιαρχικά στοιχεία που κρατούσε η Γαληνότατη Δημοκρατία της Βενετίας για τον πληθυσμό της πόλης, επί αιώνες ο μήνας με τις περισσότερες γεννήσεις ήταν ο Νοέμβριος! Δηλαδή εννέα μήνες μετά από την περίοδο του καρναβαλιού. Στις υπόλοιπες μεγάλες ιταλικές πόλεις (Φλωρεντία, Μιλάνο κτλ.) όπου υπήρχαν στοιχεία από την ίδια χρονική περίοδο ο πιο γόνιμος μήνας ήταν πάντοτε ο Ιούλιος.
Το καρναβάλι κράτησε ως το 1797 και καταργήθηκε (απαγορεύτηκε, μάλιστα, με νόμο) την ίδια χρονιά που η Βενετία έπαψε να υπάρχει ως ανεξάρτητη διοικητική οντότητα, μετά την ήττα της από την Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. Αργότερα υπήρξαν κάποιες μεμονωμένες προσπάθειες για την αναβίωσή του, αλλά μόνο ιδιωτικές και με σκοπό το κέρδος, γι’ αυτό και δεν ευδοκίμησαν.
Το 1979 η κεντρική ιταλική κυβέρνηση και η τοπική κυβέρνηση της Βενετίας (η οποία είναι μια από τις πέντε περιφέρειες της Ιταλίας που απολαμβάνουν αυτονομία) αποφάσισαν από κοινού την αναβίωση του καρναβαλιού. Το οποίο, φυσικά, έχει περισσότερο τουριστικό χαρακτήρα τώρα και με διάφορες εκδηλώσεις οι Βενετσιάνοι επιχειρούν να αναβιώσουν την ατμόσφαιρα που επικρατούσε τότε. Από την πρώτη χρονιά υπήρξε ζωηρό τουριστικό ενδιαφέρον και σύντομα έγινε το δημοφιλέστερο καρναβάλι της Ευρώπης, με πάνω από 3 εκατομμύρια επισκεπτών να παρελαύνουν από την περιοχή της Βενετίας κάθε χρόνο.
Φωτογραφίες: Getty Images / Ideal Image
—
Λάβετε ενεργά μέρος στην καθημερινή ενημέρωση του https://www.aparaskevi-images.gr/, στέλνοντας φωτογραφίες, video, ή ένα μήνυμα στο info@aparaskevi-images.gr Ή μπείτε στην σελίδα μας στο Facebook ή στο X (Twitter).
Απαγορεύεται καθ’ οιονδήποτε τρόπο η χρήση ή η αναπαραγωγή των άρθρων και των φωτογραφιών της ιστοσελίδας aparaskevi-images.gr, σε οποιοδήποτε μέσο χωρίς να αναγράφεται η πηγή προέλευσης. Η χρήση και η αναπαραγωγή αυτών για εμπορικούς σκοπούς απαιτεί την έγγραφη άδεια του ιδιοκτήτη και κατόχου των αντιστοίχων δικαιωμάτων.
