Μετά από μια μακρά περίοδο εγκατάλειψης και λεηλασίας βρίσκονται σε πλήρη εξέλιξη οι εργασίες αναστήλωσης με στόχο τη μετατροπή της βίλας του θρυλικού συλλέκτη στο Κοντόπευκο σε μουσείο – Η ιδιοκτησιακή περιπέτεια και ο ρόλος του δήμου Αγίας Παρασκευής
Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας η καθ΄οιονδήποτε τρόπο παράνομη χρήση/ιδιοποίηση του παρόντος, με βαρύτατες αστικές και ποινικές κυρώσεις για τον παραβάτη1
Στην ήσυχη γειτονιά του Κοντόπευκου, στην Αγία Παρασκευή, επί των οδών Δημοκρατίας και Χρυσοστόμου Σμύρνης, εδώ και δύο περίπου χρόνια βρίσκεται σε εξέλιξη ένα σημαντικό εγχείρημα. Με σχεδόν αθόρυβο τρόπο η Βίλα Ιόλα επιχειρείται να βρει ξανά τη χαμένη της αίγλη και να βαδίσει, επιτέλους, στον δρόμο της αξιοποίησης από τον Δήμο Αγίας Παρασκευής, στην κυριότητα του οποίου πέρασε μετά από πολλές περιπέτειες.
Αυτό το αυτονόητο εκ πρώτης όψεως εγχείρημα… άργησε σχεδόν τέσσερις δεκαετίες, με καταστροφικές συνέπειες για το μοναδικό ακίνητο, αλλά και για τους θησαυρούς που έκρυβε στο εσωτερικό του όσο ακόμη ζούσε ο Αλέξανδρος Ιόλας.
Αν και το διαχρονικό αξίωμα «κάλλιο αργά παρά ποτέ» δεν είναι ικανό να καλύψει τις παθογένειες, τις αστοχίες και την αδιαφορία της ελληνικής Πολιτείας, το αισιόδοξο μήνυμα στην παρούσα φάση είναι ότι η Βίλα Ιόλα, με το κτήμα των σχεδόν 7 στρεμμάτων που την περιβάλλει, «αντικρίζει» πλέον την επόμενη μέρα με στόχο την ανάδειξή της σε μουσείο και χώρο πολλαπλών πολιτιστικών δραστηριοτήτων.
Στο κρίσιμο ερώτημα για το πότε θα ολοκληρωθεί το έργο της συνολικής ανάπλασης του κτιρίου, αλλά και του περιβάλλοντος χώρου, οι πληροφορίες του «ΘΕΜΑτος» μιλούν για τα τέλη της φετινής χρονιάς με αρχές του 2026.
Ο Ιόλας και η τέχνη
Αυτή η, κοντινή πλέον, προοπτική ανάδειξης του ακινήτου σε υπερ-τοπικό πόλο πολιτισμού ανταποκρίνεται και στο όραμα του ίδιου του Αλέξανδρου Ιόλα, ο οποίος είχε εκφράσει κάποια στιγμή την επιθυμία να κληροδοτήσει τόσο αυτό όσο και την τεράστια συλλογή του με σπάνια έργα τέχνης και αρχαιότητες στο ελληνικό κράτος. Αυτή η επιθυμία του ωστόσο δεν αποτυπώθηκε ποτέ γραπτά σε επίσημη διαθήκη, κάτι που περιέπλεξε περαιτέρω την κατάσταση.
Ηταν η εποχή που είχε αναπτυχθεί ένα νοσηρό κλίμα σε βάρος του όταν έπεσε θύμα άγριου διασυρμού, κατηγορούμενος για υποθέσεις αρχαιοκαπηλίας, πορνείας και ναρκωτικών.
Ετσι, αυτός ο Αλεξανδρινός μαικήνας της σύγχρονης τέχνης έφυγε από τη ζωή λίγους μήνες αργότερα νικημένος από το AIDS, αηδιασμένος από όσα αστήρικτα και εξωπραγματικά ήθελαν να του προσάψουν οι αυτόκλητοι τιμωροί του.
Ηταν ο θλιβερός επίλογος, σαν αρχαία τραγωδία, μιας ζωής μυθιστορηματικών διαστάσεων. Που άρχισε το 1907 στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, όταν ο Κωνσταντίνος Κουτσούδης, όπως ήταν το πραγματικό του όνομα, αντίκρισε για πρώτη φορά το φως του κόσμου. Ενός κόσμου που έμελλε να τον κατακτήσει με το μοναδικό ταλέντο και τη διορατικότητά του.
Αν και γόνος ευκατάστατης οικογένειας βαμβακεμπόρων, και παρά τις επανειλημμένες προσπάθειες του πατέρα του να τον «επιστρατεύσει» στην οικογενειακή επιχείρηση, από νωρίς εκείνος ήξερε ότι ο πραγματικός προορισμός του ήταν να γίνει εραστής της τέχνης – σε κάθε μορφή της.
Tο 1928 άνοιξε τα φτερά του και ήρθε στην Αθήνα με πολύτιμο εφόδιο μια συστατική επιστολή του Κ.Π. Καβάφη, που ήταν αρκετή για να μπει στα σαλόνια των διανοουμένων της εποχής και να συναναστραφεί με κορυφαίες προσωπικότητες, όπως ο Αγγελος Σικελιανός, που τον θεωρούσε δάσκαλό του, ο Κωστής Παλαμάς, ο Δημήτρης Μητρόπουλος κ.ά. Με προτροπή του τελευταίου και αφού είχε κάνει τα πρώτα του βήματα στον χορό, έφυγε για το Βερολίνο, όπου αφιερώθηκε στο μπαλέτο και αναδείχθηκε ανάμεσα στους κορυφαίους χορευτές εκείνης της περιόδου.
Αν και η Αμερική ήταν καθοριστικός σταθμός στο ταξίδι της ζωής του, το Παρίσι ήταν αυτό που σημάδεψε την πορεία του. Εχοντας παρακολουθήσει μαθήματα τέχνης στη Σορβόννη, λίγα χρόνια πριν τον πόλεμο ενώ περπατά στην περιοχή του Champs Elysees θα σταματήσει μπροστά στη βιτρίνα μιας μικρής γκαλερί όπου δέσποζε ένας πίνακας. Ηταν η «Μελαγχολία» του Τζόρτζιο ντε Κίρικο που μαγνήτισε το βλέμμα του Ιόλα και στάθηκε η αφορμή να αλλάξει ο καλλιτεχνικός προσανατολισμός του.
Τον Σεπτέμβριο του 1945 εγκαινίασε την πρώτη γκαλερί του στη Ν. Υόρκη, εκθέτοντας έργα Ευρωπαίων σουρεαλιστών όπως οι Ρενέ Μαγκρίτ, Μαξ Ερνστ, Ντε Κίρικο κ.ά. Μια έκθεση που σημείωσε τεράστια επιτυχία, δείχνοντας από τότε τη διορατικότητα του Ιόλα. Κάπως έτσι, λίγο αργότερα «ανακάλυψε» και ανέδειξε τον Αντι Γουόρχολ και πολλούς ακόμη άσημους εκείνη την εποχή καλλιτέχνες, δίνοντας παράλληλα «διεθνές διαβατήριο» σε ορισμένα από τα μεγαλύτερα ονόματα της χώρας μας, όπως οι Χατζηκυριάκος-Γκίκας, Μόραλης, Τσαρούχης, Τάκις, Τσόκλης, Ακριθάκης, Φασιανός και άλλοι.
Ο Ιόλας ανέπτυξε μια αλυσίδα από Alexander Iolas Galleries στη Γενεύη, στο Παρίσι, στο Μιλάνο, στη Ζυρίχη, στη Μαδρίτη και τη Ρώμη, ενώ συνεργάστηκε και με ορισμένες γκαλερί στην Ελλάδα. Με τα χρόνια διαμόρφωσε μια τεράστια προσωπική συλλογή, ενώ αναδείχθηκε σε μία από τις πλέον επιδραστικές μορφές στον χώρο της παγκόσμιας τέχνης.
Η κατοικία-μουσείο της Αγίας Παρασκευής ήταν ένας τόπος συνδεδεμένος με αναμνήσεις από τη σχετικά νεαρή ηλικία του και τα ελληνικά καλοκαίρια που περνούσε εκεί.
Η αρχική έκταση που αποκτήθηκε τη δεκαετία του ’50 έφτανε τα 40 στρέμματα. Μέσα σε αυτήν χτίστηκε το πρώτο οικογενειακό σπίτι, που δεν είχε καμία σχέση με τη μετέπειτα βίλα. Εκεί ο Ιόλας διέμενε μαζί με την οικογένεια του αδελφού του Δημήτρη Κουτσούδη, συνήθως για ένα-δύο μήνες τα καλοκαίρια.
Σε άλλο τμήμα του κτήματος χτίστηκαν σπίτια από τις αδελφές του Νίκη Στάιφελ και Ηρώ Ξενάκη, ενώ ένα μεγάλο μέρος δωρήθηκε αργότερα στον Δήμο Αγίας Παρασκευής με την προοπτική να γίνει πλατεία με γλυπτά. Ετσι, από το αρχικό κτήμα η οικία Ιόλα κράτησε περί τα 6,5 στρέμματα, με ελιές, ευκάλυπτους και άλλα δένδρα και φυτά.
Για να φτάσει η βίλα στη σημερινή μορφή της έγιναν επτά επεκτάσεις από το 1959 μέχρι το 1974 από διαφορετικούς αρχιτέκτονες. Την καθοριστική αρχική μορφή ωστόσο τόσο του ακινήτου όσο και του περιβάλλοντος χώρου με τους πλακόστρωτους διαδρόμους έδωσε ο σπουδαίος Δημήτρης Πικιώνης, ο άνθρωπος που «συνομιλούσε» με κάθε πέτρα πριν αυτή τοποθετηθεί στο έδαφος.
Ο δεύτερος όροφος προστέθηκε με ευθύνη του αρχιτέκτονα Εμμανουήλ Καραντηνού με στόχο τη δημιουργία ενός μεγάλου εκθεσιακού χώρου, δύο υπνοδωματίων και της εμβληματικής μαρμάρινης βιβλιοθήκης, με το τραπέζι διά χειρός του θρυλικού Ιταλού γλύπτη Nοβέλο Φινότι. Η τελική προσθήκη έγινε το 1974 προκειμένου να φιλοξενηθεί ένα τεράστιο έργο του Χιλιανού ζωγράφου Ρομπέρτο Μάτα.
Στο εσωτερικό σταδιακά διαμορφώθηκαν τα θεματικά σαλόνια -με το ροζ μάρμαρο που φιλοξενούσε έργα του Πικάσο, το Αιγυπτιακό, το Ελληνικό με τις σπάνιες αρχαιότητες, το Βυζαντινό με τις εικόνες και τα θρησκευτικά αντικείμενα-, που συνδέονταν με τους υπόλοιπους χώρους μέσα από πόρτες με φύλλα χρυσού τις οποίες είχε φιλοτεχνήσει ο Ιωάννης Καρδαμάς.
Η βίλα έφτασε έτσι τα 1.751 τ.μ., αλλά οι αλλαγές συνεχίστηκαν μέχρι το τέλος, καθώς οι εσωτερικές αναδιατάξεις και αναμορφώσεις, ανάλογα με τα έργα τέχνης, αποτελούσαν ένα διαρκές δημιουργικό στοίχημα για τον εμβληματικό συλλέκτη.
Το 1976, με τον θάνατο του Μαξ Ερνστ, ο Ιόλας έκλεισε τις γκαλερί του, όπως είχε υποσχεθεί στον επιστήθιο φίλο του, και άρχισε να σκέφτεται σοβαρά τη μόνιμη εγκατάστασή του στην Ελλάδα. Κάτι που έγινε λίγο αργότερα, όταν εγκατέλειψε την κοσμική ζωή και τα θορυβώδη πάρτυ της Νέας Υόρκης και του Λονδίνου για να επιστρέψει στο προσωπικό του ησυχαστήριο, φέρνοντας μαζί του και τη μοναδική συλλογή με 10.000 έργα τέχνης και σπάνια αντικείμενα.
Οι συκοφαντίες
Ωστόσο, όταν άρχισε να απλώνεται το κύμα συκοφάντησης σε βάρος του, τα φώτα έσβησαν και εκείνος σχεδόν απομονώθηκε. Καταβεβλημένος, εγκατέλειψε τη βίλα και την Ελλάδα και στις 8 Ιουνίου 1987, αυτός για τον οποίο ο Ερνστ είχε πει ότι «μπορεί να πάει κόντρα στους θυμωμένους ωκεανούς», υπέκυψε στη δύναμη της «αρρώστιας του αιώνα» σε νοσοκομείο της Ν. Υόρκης.
Ελλείψει διαθήκης, κληρονόμοι εξ αδιαιρέτου βρέθηκαν η αδελφή του Νίκη Στάιφελ και η ανιψιά του Ελένη Κουτσούδη-Ιόλα. Οι δύο πλευρές δεν συμφώνησαν και η διαδικασία κράτησε 10 χρόνια. Στο διάστημα αυτό η βίλα έμεινε αφύλακτη και έγινε μια πρωτοφανής λεηλασία με διαδοχικές «αφαιρέσεις» αντικειμένων, αλλά και κλοπές. Για την παράνομη εξαγωγή πολλών από τους θησαυρούς του Ιόλα στο εξωτερικό κατηγορήθηκε η Στάιφελ, αλλά η ποινική δίωξη που ασκήθηκε έπαυσε με τον θάνατό της.
Παράλληλα, το ακίνητο και το κτήμα πουλήθηκε στον εργολάβο Σπύρο Γεωργίου, ο οποίος το αγόρασε με στόχο την απόδοση της βίλας στον δήμο, με την προϋπόθεση ότι θα του επέτρεπαν να αξιοποιήσει μέρος της έκτασης.
Το όραμα
Εκτοτε και για μια 15ετία η υπόθεση ενεπλάκη στα δικαστήρια και στα γρανάζια της γραφειοκρατίας, ενώ η βίλα παραδόθηκε στη φθορά του χρόνου και στις ορέξεις βανδάλων και ληστών. Η μετέπειτα εικόνα της, άδεια από τα αριστουργήματα που φιλοξενούσε, με εξαίρεση όσα δεν μπορούσαν να «σηκώσουν», όπως τα μαρμάρινα τραπέζια και ένα έργο του Τάκι βάρους 800 κιλών, με γκράφιτι στους τοίχους, κατεστραμμένους, σκοτεινούς και βρώμικους όλους τους χώρους, δεν θύμιζε σε τίποτα το λαμπερό παρελθόν της.
Για τον στόχο του Δήμου Αγίας Παρασκευής να αναδείξει τη βίλα Ιόλα σε μουσείο και χώρο πολλαπλών πολιτιστικών δραστηριοτήτων, μίλησε στο «ΘΕΜΑ» ο δήμαρχος Γιάννης Μυλωνάκης.
Όπως αναφέρει «στο πλαίσιο της προτεραιότητας που δίνουμε ως νέα δημοτική αρχή, στην ενίσχυση της πολιτιστικής ταυτότητας της πόλης μας, στοχεύουμε στην αξιοποίηση και αναβάθμιση ακινήτων μας, προκειμένου να τα αναδείξουμε ως πολιτιστικά τοπόσημα, που θα λειτουργήσουν ως πόλος έλξης για επισκέπτες από όλη την Αττική. Ένα από αυτά είναι και η Βίλα Ιόλα, όπου αυτή τη στιγμή είναι σε εξέλιξη εργασίες αποκατάστασης του χώρου προκειμένου να λειτουργήσει ως Μουσείο και χώρος πολλαπλών πολιτιστικών δραστηριοτήτων».
Ο κ. Μυλωνάκης επισημαίνει ότι «πρόκειται για ένα ακίνητο για την αγορά του οποίου ο Δήμος μας δαπάνησε αρκετά χρήματα, για αυτό, για εμάς, είναι πολύ κρίσιμο να αξιοποιηθεί με τρόπο που θα είναι βιώσιμο, επ΄ωφελεία του Δήμου και θα λειτουργήσει προσθετικά στην αναβάθμιση του πολιτιστικού προϊόντος της πόλης». Ο Δήμαρχος είχε μάλιστα πρόσφατα συνάντηση με την Υπουργό Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη «με την οποία συμφωνήσαμε στη δρομολόγηση κοινών συνεργειών και δράσεων εξωστρέφειας, με όχημα και συνεργασίες με άλλα Μουσεία, φορείς και Ιδρύματα της Αττικής που ήδη έχουν εκδηλώσει τη διάθεσή τους να συνεισφέρουν». Με αυτόν τον τρόπο, όπως υποστηρίζει, «η πόλη μας θα αποκτήσει μία διαρκή και αναγνωρίσιμη πολιτιστική ταυτότητα και ο πολιτισμός θα αναδειχθεί σε ένα από τα βασικά συγκριτικά πλεονεκτήματα της Αγίας Παρασκευής».
Το χρονικό της απόκτησης του ακινήτου από τον ∆ήµο Αγίας Παρασκευής περιέγραψε, µιλώντας στο «ΘΕΜΑ», ο αντιδήµαρχος Αξιοποίησης και ∆ιαχείρισης ∆ηµοτικής Περιουσίας Σωτήρης Παπαµιχαήλ: «Η προσπάθεια απόκτησης ξεκίνησε το 1997 επί δηµαρχίας του αειµνήστου Σταύρου Κώτση. Ο χαρακτηρισµός της οικίας του Αλεξάνδρου Ιόλα ως ιστορικού διατηρητέου νεότερου µνηµείου έγινε τον Αύγουστο του 1998, όταν υπουργός Πολιτισµού ήταν ο Ευάγγελος Βενιζέλος.
Τον Απρίλιο του 2001, επί δηµαρχίας Β. Γιαννακόπουλου, ελήφθη η απόφαση του ∆ηµοτικού Συµβουλίου για απαλλοτρίωση του χώρου από το ΥΠΠΟ στο πλαίσιο της Πολιτιστικής Ολυµπιάδας (2000-2004), η οποία κηρύχθηκε µεν, τον Οκτώβριο του 2002, µε δηµόσια δαπάνη 9 εκατ. ευρώ (επί θητείας στο ΥΠΠΟ του Ευάγγελου Βενιζέλου), αλλά εν συνεχεία, τον Αύγουστο του 2004, ανακλήθηκε. Το καλοκαίρι του 2007 εγκρίθηκε από το ΥΠΠΟ, επί θητείας του Γιώργου Βουλγαράκη, η απευθείας αγορά του ακινήτου µε δηµόσια δαπάνη 9 εκατ. ευρώ, η οποία δεν ολοκληρώθηκε.
Το 2017, επί δηµαρχίας Ι. Σταθόπουλου, ελήφθη η απόφαση του ∆ηµοτικού Συµβουλίου για απευθείας αγορά από τον ∆ήµο Αγίας Παρασκευής έναντι ποσού 3 εκατ. ευρώ σε 6 ετήσιες δόσεις, η οποία και ολοκληρώθηκε, οπότε το ακίνητο περιήλθε οριστικά στην κυριότητα του δήµου τον ∆εκέµβριο 2022», επισήµανε.
Φωτογραφίες από τις εργασίες
Η διαμόρφωση
Θα πρέπει να σημειωθεί ότι το 2018 η μελέτη με τίτλο “Δημιουργική επανάχρηση ιδιοκτησίας Ιόλα” εντάχθηκε στο ΕΣΠΑ, με φορέα υλοποίησης το Δήμο Αγίας Παρασκευής.
Βασική επιδίωξη, με βάση τη μελέτη, είναι η διατήρηση της υπάρχουσας μορφής του κτηρίου (διαμερισματοποίηση) στο πνεύμα ενός μουσείου μοντέρνας τέχνης. Η διάταξη των εννέα αιθουσών στο ισόγειο θα προσφέρει κυκλική ροή των επισκεπτών. Η αίθουσα της τραπεζαρίας, με το μαρμάρινο τραπέζι, θα διαμορφωθεί σε αίθουσα συσκέψεων και συνεδριάσεων. Το υπνοδωμάτιο του Ιόλα, δίπλα στην κυρία είσοδο, θα φιλοξενήσει χώρους γραφείων, ενώ στην προσθήκη της ανατολικής πλευράς του κτηρίου, στο χώρο της κουζίνας και στο νεότερο υπνοδωμάτιο του Ιόλα, θα δημιουργηθεί εντευκτήριο/ κυλικείο που θα εξυπηρετεί τους επισκέπτες.
Στον όροφο, η μεγάλη αίθουσα, όπου βρισκόταν και το έργο του Τάκι, θα μετατραπεί σε αίθουσα πολλαπλών χρήσεων (θεάτρου, κινηματογράφου, εκδηλώσεων). Διατηρείται ο χώρος της βιβλιοθήκης με ίδια χρήση, ενώ στον όροφο της προσθήκης θα δημιουργηθούν δύο μικροί ξενώνες φιλοξενίας καλλιτεχνών.
Όπως τονίζεται, οι παρεμβάσεις δεν πρέπει να αλλοιώσουν τις εξωτερικές όψεις του κτηρίου αλλά και του εσωτερικού διακόσμου (ορθομαρμαρώσεις), ενώ θα διατηρηθούν και θα συντηρηθούν τα στοιχεία εξοπλισμού του κήπου (τραπέζια, καθιστικά κ.ά.).
Τον Μάρτιο του 2023, επί της θητείας του προηγούμενου Δημάρχου Βασίλη Ζορμπά, υπογράφτηκε η σύμβαση μεταξύ του Δήμου Αγίας Παρασκευής με την εταιρεία «Στάθης Κοκκίνης Τεχνολογία 2020 Α.Ε.», για την εκτέλεση εργασιών δημιουργικής επανάχρησης του ακινήτου.
Σχεδόν δύο χρόνια μετά, οι εργασίες βρίσκονται σε πλήρη εξέλιξη, ωστόσο το εγχείρημα είναι δύσκολο, δεδομένου ότι το ακίνητο έχει πολλές ιδιαιτερότητες λόγω και των διαδοχικών επεκτάσεων σε διάφορες χρονικές περιόδους. Έτσι, πέραν της πλήρους ανακαίνισης στο πλαίσιο της οποίας έχουν αποξηλωθεί τα πάντα, είναι αναγκαία και η αντιμετώπιση άλλων προβλημάτων.
Αυτή την περίοδο, πάντως, ολοκληρώνεται το σκέλος που αφορά σε ενισχύσεις στατικού χαρακτήρα και ακολουθούν ηλεκτρολογικές και αρχιτεκτονικές εργασίες.
Όπως τονίζεται από πηγές του Δήμου, στόχος είναι η αξιοποίηση και ψηφιακής τεχνολογίας στη λειτουργία του ακινήτου καθώς και η ανάδειξη-αξιοποίηση του περιβάλλοντος χώρου.
Όσον αφορά τον προϋπολογισμό του έργου, ανέρχεται σε 4,2 εκατ. ευρώ, με χρηματοδότηση που έχει εξασφαλιστεί από το Πρόγραμμα Αντώνης Τρίτσης και το ΕΠΑΝΕΚ.
Με βάση το χρονοδιάγραμμα, η βίλα Ιόλα, στη νέα της μορφή, αναμένεται να ανοίξει τις πύλες της για το κοινό περί τα τέλη της χρονιάς με αρχές της επόμενης.
Πηγή: protothema.gr
—
Λάβετε ενεργά μέρος στην καθημερινή ενημέρωση του https://www.aparaskevi-images.gr/, στέλνοντας φωτογραφίες, video, ή ένα μήνυμα στο info@aparaskevi-images.gr Ή μπείτε στην σελίδα μας στο Facebook ή στο X(Twitter).
Απαγορεύεται καθ’ οιονδήποτε τρόπο η χρήση ή η αναπαραγωγή των άρθρων και των φωτογραφιών της ιστοσελίδας aparaskevi-images.gr, σε οποιοδήποτε μέσο χωρίς να αναγράφεται η πηγή προέλευσης. Η χρήση και η αναπαραγωγή αυτών για εμπορικούς σκοπούς απαιτεί την έγγραφη άδεια του ιδιοκτήτη και κατόχου των αντιστοίχων δικαιωμάτων.