Στην αθλητική επιστήμη και στον αθλητισμό η ενίσχυση και βελτίωση της δύναμης του μυαλού αλλά και της ψυχολογίας είναι κάτι το οποίο πρέπει να εξασκείται συγχρόνως με την προπόνηση προκειμένου ο αθλητής να βελτιώσει εκτενώς την απόδοση του. Η Αθλητική Ψυχολογία ήταν, είναι και θα είναι πάντα ένα θεμελιώδες τμήμα της αθλητικής επιτυχίας και είναι η επιστημονική προσέγγιση που εξηγεί τι κάνουν συγκεκριμένα οι αθλητές σε συγκεκριμένες καταστάσεις όπως ο αγώνας αλλά και η προπόνηση, ποιος είναι ο λόγος πίσω από αυτό αλλά και τι πρέπει να τροποποιήσουν προκειμένου να έχουν μέγιστη αθλητική απόδοση. Είναι η επιστήμη που συμπληρώνει την προπόνηση και ασχολείται με τις συναισθηματικές πτυχές και τη γνωστική διεργασία του αθλητή.
Δεν τελειώνει στον αγωνιστικό χώρο αλλά τείνει να επηρεάζει όλη την καθημερινότητα του αθλητή η οποία με τη σειρά της θα επηρεάσει τις αθλητικές του επιδόσεις. Τροποποιώντας τις γνωστικές διαστρεβλώσεις και τις αρνητικές σκέψεις ο αθλητής καταφέρνει να ξεπεράσει τις δυσκολίες και να αντιμετωπίσει την καθημερινότητα αλλά και τον αγώνα με καλύτερες προοπτικές και αποτελέσματα.
Ο κάθε αθλητής αντιμετωπίζεται μοναδικά ως ξεχωριστή οντότητα με συγκεκριμένα θέματα που πρέπει να βελτιώσει ανάλογα με το υπόβαθρο και τις απαιτήσεις του αθλήματος του.
Η Αθλητική Ψυχολογία δεν απασχολεί μόνο τους κορυφαίους αθλητές όπως λανθασμένα μπορεί να θεωρηθεί από πολλούς, αλλά, είναι πολύ πιο χρήσιμη και ουσιαστική στους νεαρούς αθλητές και αθλήτριες. Δεξιότητες όπως η προσαρμοστικότητα, η ομαδική εργασία, η πειθαρχία, η υπομονή, η επιμονή, η αντοχή στη απογοήτευση αλλά και πολλές άλλες πτυχές της ψυχοκοινωνικής ανάπτυξης λαμβάνουν χώρα κυρίως μέσω του αθλητισμού και της εκπαίδευσης στην αθλητική ψυχολογία.
Πάνω από το 35% του συνολικού αριθμού παιδιών σε όλο τον κόσμο που συμμετέχουν σε αθλήματα εγκαταλείπουν μετά τον πρώτο χρόνο συμμετοχής σε εθνικό επίπεδο, ενώ το 85% των παιδιών που συνεχίζουν, εγκαταλείπουν τα οργανωμένα αθλήματα μεταξύ των ηλικιών 10 και 17 εξαιτίας της ελλιπούς ή λανθασμένης ψυχολογικής διαχείρισης των προπονητικών και αγωνιστικών απαιτήσεων. Επιπλέον, αποτελέσματα αρκετών ερευνών δείχνουν ότι οι νεαροί αθλητές ηλικίας 14 έως 18 ετών υποφέρουν από υψηλό αγωνιστικό άγχος. Ο κύριος λόγος είναι ότι οι νεαροί αθλητές επικεντρώνονται περισσότερο στο κομμάτι της νίκης και χωρίς τις απαραίτητες ψυχολογικές δεξιότητες δεν φτάνουν στα επιθυμητά επίπεδα απόδοσης και επιτυχίας που αρχικά είχαν βάλει στόχο. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα υψηλό άγχος και χαμηλή αυτοπεποίθηση μέσα και έξω από τους αγωνιστικούς χώρους.
Οι νεαροί αθλητές δεν είναι μικρογραφία των elite αθλητών και καλούμαστε να τους διαχειριστούμε γνωρίζοντας τις προκλήσεις και τις απαιτήσεις που παρουσιάζει τόσο το άθλημα τους όσο και η αναπτυξιακή ηλικία που βρίσκονται. Οι δυσκολίες στην ψυχολογική σκέψη πολύ συχνά ξεκινούν από τις πολύ νεαρές ηλικίες και διογκώνονται μεγαλώνοντας φτάνοντας να γίνουν πολλές φορές ανυπέρβλητα εμπόδια για την απόδοση αλλά και για την ίδια τη ζωή. Αγωνιστικό άγχος, αμφιβολία για τον εαυτό, βαθμός (λεπτά) συμμετοχής στον αγώνα, εξωτερική ψυχολογική πίεση από τους γονείς και προπονητές είναι μερικά από τα ψυχικά εμπόδια που πρέπει να ξεπεράσουν για να αποδώσουν στο μέγιστο την ικανότητά τους. Η λήψη επαγγελματικής βοήθειας από αθλητικούς ψυχολόγους κατά την πρώιμη αθλητική ηλικία μπορεί να τους βοηθήσει να αντιμετωπίσουν τέτοια προβλήματα και να γίνουν καλύτεροι αθλητές αλλά και καλύτεροι και ωριμότεροι ενήλικες.
Τα παιδιά που βλέπουν τον εαυτό τους ως επιτυχημένα στον αθλητισμό έχουν υψηλότερες προσδοκίες για επιτυχία στο μέλλον σε διάφορους τομείς της ζωής τους σε σχέση με εκείνα τα οποία δεν έχουν δουλέψει ψυχολογικά και πιέζονται μέσα στον αθλητισμό ή αντιλαμβάνονται την ήττα ως άκρως απειλητική και ως έλλειψη ικανότητας επειδή δεν έχουν μάθει να τη αποδίδουν στα σωστά αίτια.
Ένα άλλο πολύ συχνό φαινόμενο στην ελληνική πραγματικότητα εξαιτίας της δομής του εκπαιδευτικού μας συστήματος είναι ο μειωμένος και άκρως πιεσμένος χρόνος των παιδιών που ασχολούνται με τον αθλητισμό. Κατά συνέπεια είναι μέγιστη ανάγκη για τους νεαρούς αθλητές να έχουν αυξημένη αποδοτικότητα και ποιότητα στις προπονήσεις τους. Ένας από τους ρόλους του αθλητικού ψυχολόγου είναι να εκπαιδεύσει τους νέους αθλητές να αξιοποιήσουν στο έπακρο τον χρόνο προπόνησής τους μέσα από την αυξημένη συγκέντρωση και προσοχή στην προπόνηση.
Ένα επιπλέον ζήτημα που μπορεί να αντιμετωπίσουν οι αθλητές ανεξάρτητα από την ηλικία και το φύλο όσο και αν φαίνεται παράδοξο είναι η διαχείριση της επιτυχίας. Όταν ένας νεαρός αθλητής καταφέρει τον στόχο που είχε αρχικά βάλει, μπορεί να υπάρξουν προβλήματα όπως περισπασμοί, άγχος και πίεση, τα οποία δυσκολεύεται να διαχειριστεί.
Άλλες φορές πάλι η αντιμετώπιση ενός σοβαρού τραυματισμού πολύ συχνά μπορεί να αφήσει στο μυαλό ψυχικά σημάδια τα οποία θα δυσχεράνουν την επιστροφή του αθλητή στις προπονητικές και αγωνιστικές του υποχρεώσεις. Οι αθλητικοί ψυχολόγοι μπορούν να βοηθήσουν να ξεπεραστούν ψυχολογικά οι τραυματισμοί και να βοηθήσουν στην γρήγορη και ασφαλή επάνοδο.
Ο αθλητικός ψυχολόγος μπορεί να βοηθήσει τους νέους αθλητές να εξαλείψουν τους φόβους τους, να τους διδάξει πώς να τροποποιούν τις αρνητικές σκέψεις, να βοηθήσει να χτίσουν την αυτοπεποίθηση τους, να αυξήσουν τη συγκέντρωση, την ψυχραιμία και την προσοχή τους κάτω από την πίεση του αγώνα αλλά και της προπόνησης και να χειριστούν την ένταση του παιχνιδιού αυξάνοντας την εμπιστοσύνη στην αθλητική τους ικανότητα.
Εν κατακλείδι θα λέγαμε ότι η Αθλητική Ψυχολογία διδάσκει έναν αισιόδοξο, ώριμο συναισθηματικά ενήλικα ο οποίος μπορεί να δοκιμάζεται αλλά και να ανταπεξέρχεται εντός και εκτός γηπέδων σε διάφορους τομείς της ζωής του με επιτυχία και ικανοποίηση.
Φρόσω Πατσού
Ph.D, M.Sc Ψυχολόγος – Αθλητικός Ψυχολόγος
Επιστημονική Συνεργάτιδα Εθνικής Ομάδας Στίβου
πρ. Αθλήτρια Εθνικής & Ολυμπιακής Ομάδας Στίβου – OLYMPIAN
References:
Bardhan, S., & Nimkar, N. (2020). Psychological Barriers of Young Athletes and Importance of Sports Psychologist in Youth Sports. Annals of Tropical Medicine and Public Health, 23, 231-747.
Keegan, R. (2015). Being a sport psychologist. Macmillan International Higher Education.